Τα άφθονα νερά των ποταμών της Κακοπετριάς, Καρκώτη και Γαρίλλη, έδωσαν την ώθηση για την κατασκευή νερόμυλων. Οι νερόμυλοι της Κακοπετριάς ήταν «ο Μύλος της Γωνιάς» και «ο Μύλος του Χατζησταυρινού», ο πρώτος κτίστηκε πάνω από τον κεντρικό δρόμο, στην αριστερή όχθη του ποταμού του Αγίου Νικολάου –παραπόταμου του Καρκώτη, ενώ ο δεύτερος πλησίον του κεντρικού δρόμου στο γεφύρι, ανάμεσα στο δέλτα που σχηματίζουν οι ποταμοί.
Οι δύο νερόμυλοι άρχισαν τη λειτουργία τους στα μέσα του 18ου αιώνα , συγκεκριμένα το 1754 και την τερμάτισαν λίγο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι νερόμυλοι ή αλλιώς αλευρόμυλοι, αναλάμβαναν ν’ αλέσουν το σιτάρι και το κριθάρι μετατρέποντάς το σε αλεύρι. Οι νερόμυλοι της Κακοπετριάς, κυρίως τους θερινούς μήνες, αλλά και σε περιόδους ανομβρίας, όταν τα ποτάμια των γειτονικών χωριών ξεραίνονταν, λειτουργούσαν ασταμάτητα για να καταφέρουν ν’ αλέσουν τα σακίδια δημητριακών και των άλλων χωριών.
Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, η προσέλευση κατοίκων γειτονικών και όχι μόνο, χωριών στους αλευρόμυλους της Κακοπετριάς. Σαφέστερα, μαρτυρείται πως κατέφθαναν στους «Μύλους» της Κακοπετριάς από πολλά μέρη του νησιού, όπως Μεσαορία, Πιτσιλιά, Αμπελοχωρίων, ακόμα και της Πάφου. Η αναμονή των ξένων κατοίκων στους «Μύλους», άγγιζε τις τρεις με πέντε μέρες και ειδικότερα στο «Μύλο της Γωνιάς», που ήταν πιο πολυσύχναστος, μπορεί να περίμεναν και δυο μέρες για να μπουν στη σειρά.
Αναφέρεται πως καθένας απ’ αυτούς όφειλε να παρέχει «αλεστικό δικαίωμα», δηλαδή εισφορά στο μύλο για την παραχώρηση υπηρεσίας, «εκατό δράμια για κάθε κιλό σιτάρι». Eπιπλέον, αναφέρεται πως ο μυλωνάς πληρωνόταν από τον πελάτη που εξυπηρετούσε, άλλοτε σε χρήμα και άλλοτε σε είδος.
Το αποκορύφωμα της φήμης των «Μύλων» και κυρίως του «Μύλου της Γωνιάς», ο οποίος σύμφωνα με μαρτυρία που σώζει ο Παπαδοπούλου Αθανάσιος, ήταν «ο πιο δυνατός και φημισμένος από τους νερόμυλους του νησιού» φαίνεται και από ένα σωζόμενο δίστιχο «Είναι ο μύλος της Γωνιάς πόν με τα σουσουνάρκα π’ αλέθει το μερόνυχτον σαρανταδκυό γομάρκα»
Για τον περίφημο «Μύλο της Γωνιάς», σώζονται κάποια βιογραφικά στοιχεία. Ο «Μύλος» οικοδομήθηκε από ένα ιεροδιάκονο της Μονής του Αγίου Νικολάου, την ημερομηνία που ήδη αναφέρθηκε και η οποία σώζεται σε επιγραφή μέχρι σήμερα, το 1754.Οι μαρτυρίες συμφωνούν, πως ο συγκεκριμένος Μύλος αρχικά ήταν ιδιοκτησία της Αρχιεπισκοπής και στη συνέχεια πέρασε στα χέρια άλλων ιδιοκτητών. Αρχικά δηλαδή πλήρωναν ενοίκιο στην Αρχιεπισκοπή. Μια πληροφορία υποστηρίζει πως αγοράστηκε από την Αρχιεπισκοπή έναντι αντίτιμου τριακόσιων λιρών από ένα ιδιοκτήτη, ενώ από μια άλλη προκύπτει πως αγοράστηκε από πέντε άτομα με αντίτιμο διακοσίων πενήντα λιρών.
«Ο Μύλος της Γωνιάς» μετά την παύση της λειτουργίας του, είχε καλύτερη τύχη από το « Μύλο του Χατζησταυρινού». Ο τελευταίος κατεδαφίστηκε, εν αντιθέσει ο άλλος, αναπαλαιώθηκε το 1980 και σήμερα αξιοποιείται τουριστικά από το νυν ιδιοκτήτη του, τον Ιωάννη Αριστείδη Παπά.
Η αναπαλαίωση του Μύλου στην αρχική του μορφή, παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, τον τρόπο λειτουργίας τους. Συγκεκριμένα μπαίνοντας κανείς στο χώρο, όπου βρισκόταν ο μύλος, προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση ο μύλος. Υπάρχει μια μεγάλη τετράγωνη ξύλινή σκάφη, η οποία στενεύει προς τα κάτω. Μέσα σ’ αυτή τη σκάφη, ρίχνονταν τα δημητριακά, το σιτάρι και το κριθάρι και απ’ εκεί κατέληγε στο μέσο των δύο μυλόπετρων. Ανάλογα με το μοχλό που τοποθετείτο πάνω στη κάθε μυλόπετρα, τα δημητριακά αλέθονταν άλλοτε σε μικρούς και άλλοτε σε χοντρούς κόκκους.
Στις μυλόπετρες υπάρχει ένας σιδερένιος άξονας, αλλού μπορεί να ήταν και ξύλινος, ο οποίος για να λειτουργήσει έπρεπε το νερό να πέσει με φόρα στη φτερωτή του άξονα. Το νερό ξεκινούσε την πορεία του, από μακριά για να μπει στο αυλάκι , στη συνέχεια στο πετραύλακο του αλευρόμυλου και ακολουθώντας κατακόρυφη πτώση στο νερόλακκο, που ήταν χτισμένος παραπλεύρως της βάσης ξύλινου φτερωτού τροχού. Μετά απ’ όλο αυτό το ταξίδι κατάληγε με ορμή στον άξονα και έτσι οι μυλόπετρες έμπαιναν σε λειτουργία.
Μέσα από την περιγραφή της λειτουργίας του νερόμυλου, γίνεται σαφέστερο πως η Κακοπετριά αξιοποίησε ένα θείο δώρο, το νερό. Επιπλέον, αποκαλύπτεται μια πτυχή της πολιτιστικής, οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της περιοχής.
Παπαδοπούλου Αθανάσιος, Κακοπετριά, Το Γραφικό Θέρετρο της Κύπρου, 1976, εκδ. Δημοτικό Σχολείο Κακοπετριάς Πληροφορίες από τον κοινοτάρχη Κακοπετριάς Κον Ανδρέα Αριστείδου Περατικό. Πληροφορίες για τον αναπαλαιωμένο αλευρόμυλο: Καρούζη Γίωργος και Μάχη, Ταξίδια στη Κύπρο, τόμος 3, σ.74-77
|
